Jerzy Trela. Tak to czuję

Jerzy Trela Tak to czuję. Galeria Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie
27 marca – 30 czerwca 2024
Przeniesienie z muzeum Narodowego Starego Teatru w Krakowie

Twórcy ekspozycji:
Anna Litak – dyrektor MICET-u (Muzeum Interaktywnego/Centrum Edukacji Teatralnej w Narodowym Starym Teatrze w Krakowie); kuratorka wystawy
Tadeusz Smolicki – twórca aranżacji wizualnej
Autorem zdjęcia na plakacie, przedstawiającego Jerzego Trelę w roli Konrada w Dziadach, jest Wojciech Plewiński

Wystawa Jerzy Trela tak to czuję ukazuje fenomen tego wybitnego aktora. Twórcy ekspozycji uczynili to za pomocą jego głosu i twarzy, które w wypadku Treli były wyjątkowo wyrazistymi środkami wyrazu.
Od razu po przekroczeniu progu Instytutu Teatralnego na warszawskim Jazdowie słyszymy jego głos. Z głośnika w rogu werandy odtwarzane są jego wspomnienia o Jerzym Jarockim, Konradzie Swinarskim i Jerzym Grzegorzewskim, którzy – jak twierdził – byli jego najlepszymi nauczycielami aktorstwa oraz interpretowane przez niego monologi Konrada z Mickiewiczowskich Dziadów i Konrada z Wyzwolenia Stanisława Wyspiańskiego. Są to nagrania z przedstawień w reżyserii Konrada Swinarskiego (premiery w Starym Teatrze w 1973 i 1974), które weszły do historii teatru polskiego, a Trela został bezapelacyjnie zaliczony do najznakomitszych wykonawców obu tych postaci.
Tych samych nagrań można też wysłuchać w głównym miejscu prezentacji, na parterze Instytutu Teatralnego, po prawej stronie od wejścia. Tutaj można ich posłuchać ze słuchawek, mając przed sobą wielkoformatowe zdjęcia oraz dwa monitory. Z ekranu jednego „Trela nas obserwuje” (jest to bowiem ożywiony portret), a na drugim wyświetlane są fragmenty przedstawień z jego udziałem.

Centralnym punktem ekspozycji jest instalacja z wideo-artem w tle. Instalacja przedstawia scenę z Dziadów, w której Konrad mocuje się z Belzebubem. Powiększone postacie (większe od naturalnego wzrostu aktorów) stoją na deskach przywiezionych ze Starego Teatru w Krakowie! Wideo-art ukazuje symboliczne i bardzo poetyckie w wyrazie pożegnanie Jerzego Treli ze sceną. W zarejestrowane kamerą zejście Treli do kulisy, gdzie czekali na niego aktorzy Starego, po ostatnim spektaklu, w którym zagrał (Trąbka do słuchania Leonory Carrington w reż. Agnieszki Glińskiej, 2021) – wmontowane są chmury, za którymi na końcu aktor znika.

W końcówce tej sceny z Dziadów, Jerzy Stuhr (na zdjęciu wykorzystanym w instalacji z twarzą odwróconą do tyłu) brał Jerzego Trelę na barana, po czym Trela robił przewrót do tyłu…
Figury aktorów są ustawione na podeście z autentycznych desek scenicznych ze Starego Teatru w Krakowie. Scena w tej inscenizacji wchodziła głęboko w widownię i miała kształt krzyża.

Na wystawie zgromadzono 35 zdjęć. Oprócz tych dokumentujących wybitne kreacje Jerzego Treli, są też fotografie ze spektakli, w których Trela zagrał mniejsze role, ale zostały wybrane na wystawę, ponieważ doskonale oddają jego atuty: wyraziste spojrzenie, jak również mimikę; pozornie nieznaczną, sprowadzającą się ledwie do ruchów warg, a mimo to bardzo sugestywną.
W materiale wideo można zobaczyć fragmenty siedmiu jego ról.
Podpisy do zdjęć i wideo, oprócz tytułów sztuk i imion postaci kreowanych przez Trelę, zawierają fragmenty recenzji lub informacje rzucające dodatkowy snop światła na daną rolę czy przedstawienie. Na uwagę zasługuje oryginalne umiejscowienie podpisów. Wiszą one bowiem nad głową zwiedzającego, umocowane na gumkach. Ma to i walor praktyczny, bo można obniżyć kartkę z podpisem na wysokość swego wzroku, i artystyczny. W zamierzeniu twórcy aranżacji wystawy, mają one symbolizować wiadomości od Jerzego Treli wysłane do nas już z «Góry»…

Fot. Autorki